فشار   فشار مقدار نيرويي است كه به طور عمود بر واحد سطح وارد مي شود.   عوامل موثر بر فشار: 1) مقدار نيرو: فشار با نيروي وارده بر سطح رابطه مستقيم دارد يعني هر چه نيرو بيش تر باشد فشار بيش تر است. يكاي اندازه گيري نيرو، نيوتن (N) بوده و با حرف F نمايش داده مي شود.   2) مساحت سطح: مقدار فشار با مساحت سطح رابطه عكس دارد يعني هر چه سطح بزرگتر باشد، مقدار فشار كم تر است و بر عكس. يكاي اندازه گيري مساحت، سانتي متر مربع (cm2) يا متر مربع (m2) است و با حرف A  نمايش داده مي شود.   براي محاسبه فشار از فرمول زير استفاده مي شود:   با توجه به فرمول بالا, یکای اندازه گیری فشار عبارتند از: 1) نيوتن بر سانتي متر مربع (N/cm2)= اگر مقدار نيرو برحسب نيوتن و مساحت سطح بر حسب cm2 باشد,فشار برحسب (N/cm2) محاسبه مي شود. 2)پاسكال يا نيوتن بر مترمربع (N/m2)= اگر مقدار نيرو بر حسب نيوتن و مساحت سطح بر حسب m2  باشد فشار بر حسب N/m2 سنجيده مي 0شود.   يكاهاي ديگر فشار عبارتند از: اتمسفر (atm)- ميلي متر جيوه (mmHg) – سانتي متر جيوه (CmHg)     بار (bar)   مثال: وزن پسري 700 نيوتن است. سطح كف هر دو كفش او 250Cm2 است. فشاري كه اين پسر بر سطح زمين وارد مي كند چند پاسكال است؟   نكته: براي آنكه سانتي متر مربع را به متر مربع تبديل كنيم فقط كافي است عدد مورد نظر را در 4- 10 ضرب كنيم.   نكته: اگر راستاي نيروي F بر راستاي عمود بر سطح زاويه  Θ(تتا) بسازد،فشار از رابطه اي زير به دست مي آيد.   فشار مايعات: مايع موجود در يك ظرف نيز به خاطر وزن خود بر بدنه ي ظرف فشار وارد مي آورد.   فشار مايعات به عوامل زير بستگي دارد: 1- چگالي (جرم حجمي): فشار با چگالي مايع رابطه ي مستقيم دارد، يعني هر چه چگالي مايع بيش تر باشد فشار آن نيز بيش تر است. جرم واحد حجم از هر جسم را چگالي آن مي نامند.   - جرم با نماد m  نمايش داده شده و بايكاي كيلوگرم (kg) و يا گرم (g) اندازه گيري مي شود. - حجم با نماد V نمايش داده مي شود و با يكاي متر مكعب (m3) و يا سانتي متر مكعب (Cm3) اندازه گيري مي شود. - چگالي با نماد ρ نمايش داده شده و با يكاي كيلو گرم بر متر مكعب (kg/ m3) ويا گرم بر سانتي متر مكعب (g/ Cm3) اندازه گيري مي شود.   چگالي از رابطه ي زير به دست مي آيد:     توجه: براي آنكه g/Cm3 به kg/m3 و يا برعكس تبدیل کنیم به صورت زير عمل مي كنيم.       2- شتاب جاذبه (g): فشار درون مايع با نيروي جاذبه اي كه در آن قسمت بر مايع وارد مي شود رابطه ي مستقيم دارد.   3- عمق يا ارتفاع مايع (h): هر چه عمق يا ارتفاع مايع بيشتر باشد فشار آن نيز بيش تر است.   رابطه ي فشار در درون مايعات به صورت زير محاسبه مي شود. ارتفاع×شتاب جاذبه×چگالي=فشار در درون مايعات P=h.g.p   توجه: اگر در بالاي مايع هوا وجود داشته باشد، به سطح آزاد مايع نيرو وارد مي كند در نتيجه فشار حاصل از آن، كه همان فشار هوا است، را نيز بايد در رابطه بالا منظور كنيم اين فشار را فشار كل يا فشار مطلق در عمق h از سطح مايع مي گويند. P=pgh+p0   نكته1: مقدار فشار آب در هر لوله، فقط به ارتفاع آب بستگي دارد و به مقدار كلي آب در لوله و سطح قاعده ي آن بستگي ندارد.   در اين شكل اگر چه شكل لوله ها با يكديگر متفاوت است ولي فشار در ته همه لوله ها يكسان است. اگر فشار آب در يك لوله با لوله هاي ديگر متفاوت بود، آب در لوله ها به حركت در مي آمد تا فشار در همه جا مساوي شود.   نكته2: به مايع و گازها كه روان هستند شاره مي گويند. شاره ها در همه جهت ها به طور يكسان فشار وارد مي آورند.   شناگران و غواصان وقتي در آب فرو مي روند فشار آب را نه تنها بر پشت بلكه بر سينه خود نيز احساس مي كنند.   نكته3: فشاري كه از طرف شاره (مايع و گاز) وارد مي شود عمود بر سطح آن است.   نكته4: وقتي نيرويي از خارج بر شاره وارد مي شود، فشار اضافي در داخل آن ايجاد شده و فشار در تمام جهات به تمام قسمت هاي مايع و ديواره ظرف منتقل مي شود.   اصل پاسكال: فشار وارد بر مايع محصور بدون كاهش به تمام قسمت هاي مايع و ديواره هاي ظرف منتقل مي شود. از كاربردهاي مهم اصل پاسكال، بالابر هيدروليکي، ترمزهاي روغني، منگنه آبي و ... است.   در شكل مقابل با وارد كردن نيروي F به قسمتي از مايع در ظرف محصور، نيروي F به شاخه هاي اطراف ظرف منتقل شده و مايع در آن ها بالا مي برد.   توجه: مايعات به آساني متراكم نمي شوند يعني حجم آن ها را نمي توان كم كرد به همين دليل فشار را منتقل مي كنند.   بالا بر هيدروليكي: اين دستگاه براساس اصل پاسكال ساخته شده است كه از دو طرف استوانه اي با دهانه هاي بزرگ و كوچك ساخته شده و با لوله ي باريكي به يكديگر مربوط مي شوند. داخل هر استوانه يك پيستون متحرك قراردارد و فضاي داخل ظرف از مايعي پر شده است. هرگاه بر پيستون كوچك نيروي كوچك (F1) وارد      مي شود باعث به وجود آمدن نيروي بزرگ (F2) بر سطح بزرگتر مي شود. فشار حاصل از اين دو نيرو با يكديگر برابر هستند.   بر طبق اين رابطه  اگر A2 خيلي بزرگتر از A1 باشد، F2 نيز بايد بسيار بزرگتر از  F1باشد، در نتيجه مي توان اجسام سنگين را با نيروي كمي بالا برد.   مثال: در يك دستگاه منگنه آبي هنگامي كه پيستون ها آزاد هستند. اگر پيستون كوچك را40cm  پايين ببريم پيستون بزرگ Cmا0/4 بالا مي رود. مزيت مكانيكي اين دستگاه چقدر است؟   توجه: فشار مايع در زير دو پيستون برابر است يعني p۱=p۲ بنابر اين مي توان نوشت:   نسبت مزيت مكانيكي منگنه آبي است. اگر شعاع قاعده پيستون ها را r و R فرض كنيم، داريم:   اگر پيستون كوچك به اندازه h پايين برود از حجم مايع پيستون كوچك به اندازه ah كاسته شده و به همين اندازه به طرف ديگر اضافه شده است. بنابراين پيستون بزرگ به اندازه H بالا مي آيد. بنابر اين مي توانيم بنويسيم   مزيت مكانيكي منگنه آبي برابر است با:   پاسخ:   فشار هوا مي دانيد اطراف زمين را اقيانوسي از هوا گرفته است كه اتمسفر يا جو ناميده مي شود، اين توده عظيم هوا به علت وزني كه دارد بر سطح زمين و هر چه روي آن است فشار وارد مي كند. ما فشار هوا را احساس نمي كنيم، زيرا اين فشار در همه جهت ها بر درون و بيرون بدن ما وارد مي شود. الف) فشار هوای درون و بیرون این قوطی حلبی برابر است. ب) قوطی پس از تخلیه هوای درون آن.   اگر فشار هوا از سطح بدن برداشته شود، فشار خون در رگها ممكن است رگ و پوست را پاره كند، به همين دليل در خارج از جو فضانوردان ناگزيرند لباس هاي ويژه اي بپوشند كه درون فضاهاي بسته آن فشار ساختگي وجود داشته باشد.   توجه: هر چه از سطح زمين به طرف بالا مي رويم، فشار هوا كمتر مي شود، فشار هوا تقريبا به ازاي هر 10 متر يك ميلي متر جيوه كاهش مي يابد.   براي اندازه گيري هوا از دستگاهي به نام فشار سنج يا بارومتر جيوه اي استفاده مي شود.   به اين ترتيب كه لوله اي به طول يك متر كه يك سر آن بسته است را پر از جيوه كرده و به صورت واژگون درون جيوه يك ظرف فرو مي بريم، آن گاه جيوه درون لوله تا آنجا پايين مي آيد كه فشار ناشي از وزن ستون جيوه برابر فشار هوا شود. اگر اين آزمايش در سطح درياي آزاد انجام شود، ارتفاع ستون جيوه 76 سانتي متر خواهد بود ولي اگر در محلي كه بالاتر از سطح درياي آزاد قرار دارد انجام شود، ارتفاع ستون جيوه كمتر خواهد شد. چون ارتفاع ستون جيوه به فشار هوا بستگي دارد پس معيار خوبي براي اندازه گيري فشار هوا است. اين فشار سنج نخستين بار توسط توریچلی ساخته شده است.   اگر چگالي جيوه 13600 kg/m3و شتاب جاذبهو ارتفاع ستون جيوه در سطح درياي آزاد برابر 76 سانتي متر باشد، فشار كه ستون جيوه در سطح A ايجاد مي كند از رابطه زير به دست مي آيد.                                                                          P = ρgh P = ۱۳۶۰۰ × ۹/۸۱ × ۰/۷۶ = ۱/۰۱ × ۱۰۵ pa = ۱۰۵ pa   اين فشار يك اتمسفر (atm) ناميده مي شود. در نتيجه فشار هوا در سطح درياي آزاد برابر 105 پاسكال يا يك اتمسفر است. گاهي اوقات به جاي محاسبه ρgh فشار را بر حسب ارتفاع ستون جيوه بيان مي كنند. بنابراين فشار هوا در سطح درياي آزاد برابر 76CmHg (سانتي متر جيوه) و يا 760mmHg (ميلي متر جيوه) است.   مثال: شهر تهران به طور متوسط در ارتفاع 1400 متري از سطح آزاد دريا قرار دارد، فشار هوا در آن چند ميلي متر جيوه و چند پاسكال است. پاسخ: مي دانيم كه به ازاي هر 10 متر يك ميلي متر جيوه از فشار هوا كم مي شود. يعني فشار هوا در تهران 140 ميلي متر جيوه از فشار هوا در سطح آزاد دريا كم تر است پس ۷۶۰ - ۱۴۰ = ۶۲۰ mmHg   براي آنكه فشار را به پاسكال تبديل كنيم از فرمول زير استفاده كنيم. p = ۱۳۶۰۰ g = ۹/۸ h = ۶۲۰ mm = ۰/۶۰ m     فشار گازها وقتي در يك محيط بسته، مقداري گاز وارد كنيم، مولكول هاي گاز كه پيوسته در حال حركت و جنبش هستند دائما به ديواره هاي ظرف برخورد مي كند، برخورد هر مولكول با ديواره ي ظرف، نيرويي بر ديواره وارد مي كند، به عبارت ديگر، مي توان گفت كه عامل ايجاد فشار يك گاز بر ديواره هاي ظرف آن، ضربه هاي متوالي مولكول هاي گاز به ديواره است.   فشار گازها در يك محيط بسته به عوامل زير بستگي دارد: 1) تعداد مولكولهاي گاز درون ظرف: هر چه مقدار گازي كه به يك ظرف در بسته وارد مي كنيم بيش تر باشد، فشار گاز درون آن ظرف بيش تر مي شود، زيرا با افزايش تعداد مولكول ها، تعداد برخورد آن ها با ديواره ي ظرف افزايش مي يابد.   2) جنبش و حركت مولكول هاي گاز: هر چه دماي گاز بيش تر باشد، انرژي جنبشي مولكول هاي گاز بيش تر شده و فشار آن افزايش پيدا مي كند.   براي اندازه گيري فشار گازها از فشارسنج گازي يا مانومتر استفاده مي كنند. براي اندازه گيري فشار مخزن گازي كه فشار آن از فشار هوا بيش تر است،  از لوله u شكل ساده اي استفاده مي شود كه درون آن جيوه با يك مايع رنگي با چگالي معين ريخته شده است.   در ابتدا چون فشار هوا در هر دو طرف لوله u شكل برابر است پس فشار در نقاط A و B برابر است.   با بازشدن شير گاز و ورود آن به شاخه A در اثر فشار گاز، مايع داخل لوله از شاخه ديگر (B) بالا مي رود. اختلاف فشار هوا و فشار گاز داخل محفظه باعث مي شود كه مايع از دو طرف لوله U شكل در يك سطح قرار نگيرند،بنابراین از اختلاف ارتفاع در لوله مي توان اختلاف فشار را به دست آورد. فشار در نقاط A و B برابر است زيرا درون يك مايع و هم سطح هستند. فشار در نقطه B برابر است با مجموع فشار ستون مايع به ارتفاع h و فشار وارد از طرف هوا پس   به اين ترتيب فقط با اندازه گيري h و داشتن p0 (فشار هوا در محل) مي توان فشار گاز داخل مخزن P را اندازه گيري كرد. مقدار pgh (يعني فزوني فشار مخزن نسبت به فشار جو) را فشار پيمانه اي مي نامند. در اندازه گيري فشار خون و يا فشار هوا داخل لاستيك هاي اتومبيل فشار پيمانه اي اندازه گيري مي شود.   مثال: در شكل مقابل فشار سنجي را نشان مي دهد كه حاوي مايعي به چگالي  500 kg/m3 است. اين فشارسنج به مخزن گاز آزمايشگاه متصل شده و شير مخزن گاز باز است. اختلاف ارتفاع بين سطح مايع در دو لوله برابر 30cm است. فشار مخزن گاز چند پاسكال است. سوالات فصل7 جاهاي خالي را با استفاده از كلمات داخل پرانتز كامل كنيد.   1) فشار در واقع مقدار نيرويي است كه به طور عمود بر واحد انتخاب كنيد سطح حجم وارد مي شود. 2) اگر نيرو ثابت بماند، هر چه مساحت سطحي كه نيرو برآن وارد مي شود، كوچك تر و كم تر باشد، ميزان فشار وارد بر سطح انتخاب كنيد كم تر بيش تر است. 3) در مايعات، هر چه ارتفاع ستون مايع بيش تر باشد، نيروي وزن مايع بر سطح زيرين خود انتخاب كنيد بيش تر كم تر مي شود. 4) مايعات، انتخاب كنيد نيرو فشار را به خوبي و به طور يكسان در همه ي جهات منتقل مي كنند. 5)براي اندازه گيري فشار هوا از دستگاهي به نام انتخاب كنيد بارومتر مانو متر استفاده مي شود. 6) مقدار فشار در يك نقطه ي درون مايع در تمام جهات انتخاب كنيد برابر متفاوت است. 7)فشار هوا در قله ي اورست انتخاب كنيد كم تر بيش تر از فشار هوا در دامنه ي آن است.   عبارات درست و غلط را مشخص كنيد. صحيح     غلط    1) فشار هوا تقريبا به ازاي هر 100 متر افزايش ارتفاع، يك ميلي متر جيوه كاهش مي يابد.         2) مايعات به آساني متراكم نمي شوند، به همين دليل فشار را منتقل مي كنند.         3) در دستگاه ترمز اتومبيل ها، از خاصيت انتقال فشار مايعات استفاده شده است.         4) در گازها، هر چه دماي گاز در محيط بسته كم تر شود، فشار درون آن افزايش مي يابد.         5) هر چه از سطح زمين بالاتر مي رويم، فشار هوا كم تر مي شود.         6)مايعات فشار را به خوبي و فقط در جهت پايين منتقل مي كنند.          7) با وارد كردن مقداري هوا به داخل يك ظرف در بسته، فشار هواي آن كاهش مي يابد.          گزينه صحيح را انتخاب كنيد. 1) فشار در عمق يك مايع به كدام عامل بستگي ندارد؟ الف) فشار هواي محيط  ب)ارتفاع تا سطح آزاد مايع  ج) چگالي مايع د)سطح قاعده ظرف   2)ظرفي به شكل استوانه موجود است. مساحت قاعده ي اين ظرف Cm2 ا50 بوده تا ارتفاع h از مايعي به چگالي  500 پر شده است. اگر نيرويي كه از ظرف مايع برته طرف وارد مي شود 5/4 نيوتن باشد ارتفاع مايع درون ظرف چند سانتي متر است؟ الف) 18/0 ب) 5/5 ج) 18 د) 55   3) آجري به ابعاد  ۵cm × ۱۰ cm × ۲۰ cm و چگالي روي سطح افقي منيري قرار دارد. كم ترين فشاري كه اين آجر بر سطح زيرين خود وارد مي كند چند پاسكال است؟ الف) 2500 ب) 5000 ج) 1250 د) 12500 4) كوهنوردان بر فراز قله ي اورست براي تنفس از مخازن هواي فشرده استفاده مي كنند. زيرا در ارتفاعات ....... الف) فشار هوا كم تر است. ب) نيروي جاذبه كم تر است. ج) فشار هوا بيشتر است. د)اكسيژن وجود ندارد.   5) در شكل مقابل فشار گاز موجود در مخزن A چند ميلي متر جيوه است؟ الف) 650 ب) 750 ج) 50 د) 700     6) جرم جسم روبرو 60 كيلوگرم است. فشار وارد بر سطح زير آن چند پاسكال است؟ الف) 12/0 ب) 2/1 ج) 120 د) 1200   7) شهري در ارتفاع 300 متري سطح دريا قرار دارد. فشار هوا در اين شهر چند سانتي متر جيوه است. الف) 75 ب) 73 ج) 69 د) 70   8)در يك جك هيدروليكي قطر پيستون بزرگ 20 برابر قطر پيستون كوچك است. اگر پيستون كوچك نيروي 20N. بر مايع وارد كند، نيروي وارد از مايع بر پيستون بزرگ چند نيوتن است؟ الف) 400 ب) 800 ج) 4000 د) 8000   9) ظرفي تا ارتفاع 50cm از مايعي كه جرم هر سانتي متر مكعب آن گرم است پر شده است.فشار وارد از مايع به ته ظرف چند پاسكال است؟   الف) 6 ب) ج) 103×6 د) 102×6   10)مساحت كف كفشي Cm2.۲۰ است. اگر جرم شخصي 40kg باشد. در هنگام ايستادن چه فشاري به زمين وارد مي كند؟ الف) 10 ب) 20 ج) 30 د) 40

نظرات شما عزیزان: